SON DAKİKA: Deprem alarm cihazına hücum ABD, Japonya ve Meksika'da elektrik, doğalgaz benzeri merkezi sistemleri depremden birkaç saniye önce kapatmaya yarayan alarm sistemi bireysel kullanıma sunuldu. Kanadalı bilimadamlarının geliştirdiği cihaz Türkiye'de de satışa sunuldu ve ilk iki günde 1500 adet talep edildi. "QuakeAlert," depremi 5 - 120 saniye önceden haber veriyor. Geriye doğru yavaş yavaş sayın: On beş, on dört, on üç, on iki... On dört saniye hiç de sandığınız kadar kısa bir süre değil. Bu süre zarfında pantolonunuzu beş kez giyip çıkarabilir, tavada yumurta pişirebilir, turnikelerden geçip vapuru yakalayabilirsiniz. Ama çok daha önemli bir şey var: Hayatınızı kurtarabilirsiniz. On dört saniye, yataktan kalkıp su şişesini ve cep telefonunuzu kaptığınız gibi evdeki güvenli bir bölgeye girebilmeniz ve depremi hazırlıklı karşılayabilmeniz için azımsanmayacak bir süre çünkü.Depreme karşı alınacak en etkili önlemler, hiç şüphesiz köklü çözümler içeren uzun vadeli olanlar; yani zemin araştırmaları, depreme uygun bina yapımı ve eğitim. 23 - 26 ekim tarihlerinde CRR'de düzenlenen "İstanbul ve Deprem" konulu İstanbul Şurası'nda da konuşulanlar bunlardı. Deprem karşısında yapılacakların irdelendiği şura, 17 Ağustos depreminden sonra çok şey öğrenildiğini hatta yol almaya bile başladığımızı gösterdi. İleriye dönük köklü çözümler, depremle yaşamanın halka öğretilmesi elbette önemli. Ancak daha "acil" tedbirlere de ihtiyaç duyuyoruz. Bir hafta önce Adalar'ın güneyinde meydana gelen 4.4 büyüklüğündeki deprem artık bir efsane haline gelen ünlü İstanbul Depremi'nin bugün bile gerçekleşebileceğini hatırlattı çünkü bize. Muhtemel sonuçları konusunda farklı görüş bildirseler de bilimadamlarının artık inkâr etmediği depremin soluğu İstanbullular'a aynı şeyi söyletiyor: "Beklemeye vakit yok, bizi hemen kurtaracak bir şey olmalı!" Bu "şey"i Kanadalı bilimadamları üretti: "QuakeAlert" adlı erken uyarı cihazı kısa vadede deprem karşısındaki çaresizliği hafifleten bir çözüm getiriyor. Herkesin evinde, hatta yatağının başucunda bulundurabileceği bir cihaz bu. QuakeAlert 5.5 ve üzeri büyüklükteki depremlerin öncü dalgalarını algılıyor ve tiz bir sesle alarm vererek ev halkını uyarıyor. Günlük hayattaki kullanıma uygun olarak geliştirilen bu ilk erken uyarı cihazı sayesinde, deprem gelmeden 5 ila 120 saniye önce, yani depremin hasar verici etkisi ulaşmadan önlem alabiliyorsunuz. Yataktan kalkıp bir dolabın yanına ya da daha önceden belirlediğiniz güvenli bir yere sığınmaya imkân sağlayan cihaz şimdi Türkiye'de de satılıyor. Daha önce ABD'de kullanılan ve pekçok can kurtaran cihazın satış fiyatı ise 290 dolar (140 milyon lira). Öncü dalga kurtarıyor Kanadalı Tectonichs Araştırma Grubu'nun 1995'ten bu yana yürüttüğü çalışmaların ürünü "QuakeAlert." Cihazın esası, depremdeki öncü dalgalara duyarlı olarak tasarlanmış olmasına dayanıyor. Bilindiği gibi depremlerde ortaya çıkan üç dalga var. Bunlar P, S ve R dalgaları. Sarsıntı başladığında depremin merkezinden yayılan bu dalgalardan en hafif etkisi olan P dalgası, yıkıcı S ve R dalgalarından daha hızlı hareket etme özelliğine sahip. P dalgası bizim deprem olarak hissettiğimiz S dalgasından yaklaşık 1.7 kat hızlı hareket ediyor ve her 8 kilometrede bir saniye fark atıyor. Bu da merkez üssü 80 km. uzaklıkta olan bir depremde, P dalgalarının bize yıkıcı S dalgalarından 10 saniye önce ulaşması anlamına geliyor. Ancak ilk uyarıyı yapma özelliğine sahip P dalgalarını insanların hissetmesi çok güç. Çünkü P dalgası binaları sağa sola değil aşağı yukarı sallıyor; başka bir deyişle olduğu yerde hafif hafif zıplatıyor. Yaşadığımız binaların yerçekimi vektörü yönüne göre hesaplanması ve yukarı doğru tırmanarak yük alması, dikey anlamda daha güçlü yapılmasını gerektiriyor. Binaların en güçlü kısmının kolonlar olması bunun bir göstergesi. Yani yaşadığımız binalar kolonları aşağı yukarı oynatacak bir güce hazırlıklı. Öte yandan yatay yönde binaya uygulanan yük, sadece yanal harekete sebep olabilecek rüzgâr ve deprem ivmesinin oluşturacağı yükler. Bu yüzden binaların yanal mukavemeti daha az. Dikey titreşimler yayan P dalgasından fazla etkilenmeyip onu takibeden yatay titreşimli S dalgasının binayı ciddi biçimde sallamasının sebebi bu. Sonra gelen yüzey dalgası R ise hasar verici etkiyi yaratıyor. Deprem uyarı cihazı olarak geliştirilen "QuakeAlert" sadece dikey titreşimlere duyarlı olarak tasarlanmış. ABD, Meksika ve Japonya gibi ülkelerde deprem anında elektrik, doğalgaz gibi kaynakları merkezi bir sistemle kapatmak için kullanılan "P dalgasını dinleme sistemi"yle çalışıyor. Kandilli Rasathanesi de 3 milyon dolara malolacağı söylenen bu sistemi Türkiye'de kurmak için devletten onay almış. QuakeAlert bu sistemi evlere taşıyor. Uzmanlar sadece 5.5 ve üzerindeki dikey titreşimlere duyarlı olan cihazın yanlış alarm vermeyeceğinden emin. Kanada'daki British Columbia Üniversitesi'nin deprem araştırma laboratuvarlarında üniversite arşivlerindeki deprem kayıtları baz alınarak yaratılan deprem ortamında, cihazın sadece deprem anında alarm verdiği ispatlanmış. Dahası, yapılan pekçok deneyde kamyonların, buldozerlerin, inşaatlarda kullanılan iş makinalarının, hatta patlayan bir bombanın bile alarmı harekete geçirmediği ispatlanmış. Başucunuza koyun 1998'den bu yana ABD ve Japonya'da satılmakta olan "QuakeAlert"i Türkiye'ye getiren mühendislik firması Erensan Isı San. A.Ş. cihazın satışlarına bu hafta başladı. Firmanın Genel Müdürü Ali Eren, cihaz daha piyasaya çıkmadan telefonla kendilerine ulaşan vatandaşlardan 60 - 70 sipariş aldıklarını söylüyor: "Cihazı geliştiren bilimadamları ticari bir amaç gütmüyor. Bu yüzden de seri üretim yapmıyorlar. Buna rağmen ABD'de yılda 2500 QuakeAlert satılıyor. Üretici firma iki hafta önce California'da meydana gelen şiddetli depremde bu cihazların üzerine düşen görevi yaptığını söylüyor. Zira California depreminden sonra satışlar artmış. Bu cihazı Türkiye'de satışa çıkardığımız ilk iki günde 1500 kişiden talep geldi."Vidalarla duvara monte edilen QuakeAlert pille çalışıyor. 9 voltluk pil ile çalışma süresi altı ay. İki tonlu tiz alarmı insanların uykudan uyanmasını sağlayacak şekilde, 85 desibel olarak tasarlanmış. Cihaz, en az beş saniye önce olsa da "erken uyarı şansı" yaratıyor. Daha da önemlisi insanları plan yapmaya zorlaması. "Cihazı duvarına asan herkes alarmı duyduğunda ne yapacağına dair bir plan yapmaya koşullanıyor. Alarmı duyduğunda aile içinde herkes üzerine düşen görevi yapmak üzere harekete geçiyor. Biri ocağı kapatıyor, diğeri feneri ya da ilkyardım çantasını alıyor ve önceden kararlaştırılan güvenli yerde toplanılıyor" diyor Eren. Ona göre cihazı yerleştirmek için en uygun yer yatakodasındaki kolonların üstü: "İnsanın en savunmasız anı uykuda olduğu an. Uyurken depreme yakalandığımızda gafil avlanıyoruz. Kolonlara yerleştirmekte de yarar var çünkü binanın yükünü taşıyan kolonlar titreşimin en iyi hissedileceği yerler." Firma, cihazın güvenliğini tescil etmek için uzmanlara da başvurmuş. İTÜ Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği'nden Prof. Aykut Barka, B.Ü. Deprem Mühendisliği Bölümü'nden Prof. Mustafa Erdik ve İTÜ Jeofizik Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Haluk Eyidoğan'ın cihaz hakkındaki görüşleri olumlu. İ.Ü. Mühendislik Fakültesi'nden Prof. Ömer Alptekin, P dalgalarını dinleme esasına dayalı bu sistemin gerçekten büyük faydası olacağı görüşünde. Jeofizik Mühendisleri Odası Başkanı Doç. Oğuz Gündoğdu ise cihazın, merkez üssü yakın depremlerde pek işe yaramayacağını, fazla zaman kazandıramayacağını söylüyor. Gerçekten de QuakeAlert'in tek dezavantajı, yakın mesafede meydana gelecek depremlere karşı daha az etkili olması. P ve S dalgaları arasındaki mesafe deprem merkez üssünden uzaklaşıldıkça açılıyor; yani deprem ne kadar uzakta olursa o kadar erken uyarılıyor, dolayısıyla o kadar fazla zaman kazanıyorsunuz. Öngörülen azami süre 120 saniye yani iki dakika. Cihazın bu kadar önceden alarm verebileceği depremlerse, kullanım yerinden 900 - 1000 km. uzaklığa tekabil ediyor.Gölcük merkezli Körfez Depremi'nde, bu bölgeye 110 km. uzaklıktaki İstanbul'un 14 saniye önceden uyarılması mümkündü. Bu süre Gölcük'te sadece iki saniyeye düşüyordu. Çünkü deprem yerin 15 km. altından gelmişti ve P - S dalgalarının geliş süresi arasındaki fark sadece iki saniyeydi. Son Adalar depremi de İstanbullular'a ancak bir - iki saniyelik bir erken uyarı avantajı sağlayacaktı. Sonuçta, bilinçli olarak değerlendirilecek birkaç saniye bile hayat kurtarmaya yetiyor. Firma yetkilileri bu cihazın insanlarda psikolojik bir rahatlama sağladığını da söylüyor. Esersan'da görev yapan Nükleer Makina Mühendisi Tamer Şener "Duvarıma astığımdan beri artık daha rahat uyuyorum" diyor. Not: QuakeAlert erken uyarı cihazını http://www.depremalarm.com adlı internet adresinden ya da (0212) 639 88 88 numaralı telefondan sipariş edebilirsiniz. MİNE AKVERDİ (Sabah Online)